Storm en stilte

Wind, regen en met twintig graden heel koud. Zo is het de laatste week net Nederland in de zomer in ’s lands oosthoek. Nu de week ten einde loopt en de storm weer is gaan liggen, is het tijd voor een maandelijkse terugblik.

Het begon weer redelijk normaal te worden na Chak’s bruiloft. Eng is bij Chak en Paul in huis komen wonen en Paul lijkt er wel aan te kunnen wennen dat er iemand is die niet stopt met schoonmaken en huishouden na haar tien urige werkdag op de bank. Zo’n gebouw waar geld wordt verhandeld, niet de versie waar je op zit.
De temperaturen lopen langzaam op tot ze overdag niet meer onder de dertig komen (met uitzondering van de afgelopen week) en scholen zijn in bedrijf.

Maar dan slaat de paniek op het kantoor in Phnom Penh toe, want het einde van het financieel jaar is in zicht en geld moet nog worden besteed en bonnetjes verwerkt.
Dus zetten we alles op alles om aan deze verzoeken te voldoen. In enkele scholen is Paul begonnen met het opzetten van bibliotheken en we kopen er flink op los om van elk boek bestaande in Khmer een min of meer geschikt voor een basisschool een exemplaar op de planken te krijgen.
Planken die dan weer gekocht worden van het geld dat overblijft (zoveel boeken zijn er nou ook weer niet geschreven in Khmer en ze kosten gemiddeld $1.50 per stuk) en met hulp van de gemeenschap die in het armste dorp allemaal 1500 riel bijdragen (ongeveer 20 eurocent, maar ook een koffie in een restaurant of een halve kilo rijst).

Om de bibliotheken officieel te openen, organiseren we met de gemeenschappen een open dag. Een ander bonnetje wordt geschreven om een varken te kopen om te roosteren. Het idee is dat de gemeenschap de groenten en rijst verzorgt en ook het bereiden van het eten organiseerd. Op de school in het dorp Pu Trom Tmei betekent dat dat elke familie een potje meeneemt, in het moeilijk te bereiken Srei-ie is er een ploeg aan het koken voor de hele gemeenschap. Wel, bijna de hele gemeenschap.

De bibliotheek is voor westerse standaards een soort toilethuisje dat tegen de muur van de school is geplakt. Voor ons is het een boekenpaleisje, in vrolijke kleuren geschilderd en met bankjes om op te zitten.
Omdat het gebouwtjes nieuw is, moet het worden ingeweid volgens de Phnong traditie met het offeren van een kip (het bloed en de lever, de rest mag worden opgegeten), het varkenshoofd, wierook en as en uiteraard een grote kruik traditionele rijstwijn.

Voor de ceremony start hebben de directeur, leraar en kinderen een mooi programma voorbereid met zang, voorlezen, vertellen; het doel is de ouders te laten zien wat de kinderen op school doen. Er is een goede opkomst en de kinderen staan vol vertrouwen te vertellen en te lezen.

Na het programma en de ceremony is het tijd voor de maaltijd. Hoe groot is onze verrassing als onze baas, het hoofd van basisonderwijs van de provincie Mondulkiri en haar staf langskomt! De weg is niet makkelijk, maar onderweg naar nog meer afgelegen scholen, hebben ze besloten een kijkje te komen nemen.
Enkele weken later zou ik op een vergadering de opperbaas (de provincie officier van educatie) Srei-ie horen noemen als voorbeeld voor alle andere scholen in het district op basis van foto’s van onze bazin die hij te zien heeft gekregen. Da’s toch mooi.

Een klaslokaal wordt ingericht tot restaurant en we worden naar een plekje aan de lange banken geleid. Het lokaal is te klein om iedereen een plek te geven, dus blijven we in eerste instantie staan, tot de gemeenschapsleden hebben gegeten. Hoe naief, uiteraard worden de plekken vrij gehouden en kunnen we er niet onderuit om als een van de eersten plaats te nemen. De rijstwijn van de ceremony vloeit goed en een tweede en derde kruik worden aangesleept. Enorme hoeveelheden paarse (?!) rijst, Phnong augergine soep, vlees, bouillons en palmcurries komen langs. Na een goed uur lijkt het erop dat inderdaad iedereen aan heeft kunnen zitten en genoeg heeft kunnen eten. Van de rijstwijn is men over gegaan op de sterkere eigen stook (sraa sor) terwijl de delicate stukjes varkensvet rondgaan en gretig aftrek vinden. Een ding moet gezegd: van het varken is goed gebruik gemaakt, het ging op, helemaal.

De sraa sor maakt de mannem jolig, maar ook een beetje irritant voor een nuchtere westerling die bedacht dat ze nog terug moet rijden door de jungle op de ‘weg’van mul zand, rotsen en bergen.
Ik besluit te kijken waar de vrouwen zijn gebleven en besef me dan eigenlijk pas goed dat er in het ‘restaurant’ maar zeer weinig vrouwen zijn geweest die niet daar waren om het eten op te scheppen of om borden af te wassen.
Bij het gezondheidscentrum aan de overkant van de weg dooft het kolenvuurtje langzaam uit en staat naast de dorpsput een grote bak met afwas. Daar zitten de vrouwen bij elkaar te kletsen en te eten. De stemming is gezellig, maar het voedsel is enkel wat over is van de paarse rijst en de kale bouillon waar het vlees en zelfs de groenten zijn uitgevist.
De dames giechelen om mijn verschijning en lachen hardop als we foto’s maken en lengtes vergelijken. Maar de nieuwsgierigheid wint het van de verlegenheid en al snel zijn we woorden aan het vergelijken in het Engels, Khmer en Phnong voor elk aanwijsbaar object. Na een tijdje durf ik te vragen waarom zij niet mee hebben gegeten op de school. ‘Dat doen we niet’, is het antwoord en daarmee is de zaak afgedaan.
Ik spreek met drie veertien en vijftien jarige meiden die gretig alle Engelse woorden net zo lang herhalen tot de uitspraak lijkend is. Ze hebben geen school uniform aan en als ik vraag waarom niet, blijkt dat ze nog nooit een dag naar school zijn geweest. Na een ochtend die draait om het betrekken van iedereen bij de school raken deze gesprekken me diep.
Als de afwas klaar is (ik mocht zowaar helpen met waterpompen) gaat het drinken aan de andere kant van de weg door en worden er nog immer borden met stukjes vlees door gegeven.
De feeststemming zit er nog goed in en dat moet ook. Mijn stemming past niet meer bij het vrolijke drinkgelag en ik besluit terug te gaan.
Deze dag speelt nog lang door mijn hoofd, vooral de vraag ‘wat moet ik (anders) aanpakken in het werk dat ik hier doe en hoe?’ en ik ben er nog niet uit, maar ondertussen nemen de lopende zaken de overhand van mijn gepieker.

Kort daarna kijgen we namelijk bezoek in Mondulkiri, Sokhim en Pisit van het hoofdkantoor in Phnom Penh komen kijken hoe Paul en Daniel settelen in hun nieuwe habitat.
Daarbij is Paul verjaard en houden we het nodige verrassingsfeestje, redden we nog even een olifant voor Jacks project, komt nieuwe VSOer Neil een kijkje nemen op zijn nieuwe werkplek bij een andere partner (een locale stichting) op de zogenaamde ‘placement visit week’, hebben we een tweedaagse educatie seminar in Phnom Penh, komen Edwin en zijn vrouw Kim op hun ‘placement visit week’ terwijl Chak in Phnom Penh blijft met zijn waterpokken en Paul en Daniel voor hun laatste week Khmer lessen en komt vaders terug naar Cambodja voor werk en blijft gezellig even hangen in Mondulkiri.

Vandaag, na een ontbijt van pannenkoeken, zit vaders weer in de taxi naar Phnom Penh, hebben zowel Edwin en Kim als Neil een huis gevonden en een bankrekening geopend, watervallen en olifanten bezocht (inclusief de nieuwe genaamd Nang Wan) en de nieuwe werkplekken bezichtigd, is Tak genezen maar op dit moment onderweg voor een ceremony in Kampong Cham wat iets te maken heeft met het schoonmaken van graven en is Paul met uit Engeland overgekomen vrienden Siem Reap aan het ontdekken.
Tussendoor hebben we vergadert, scholen bezocht, voorbeeld lessen gegeven en heb ik mijn voorlopig laatste essay voor de Open Uni opgestuurd.

Nu is het 1 april en heel stil in Sen Monorom. Maar niet getreurd, want volgende week zijn we allemaal uitgenodigd voor een ‘Horse warming party’ van een collega op het kantoor. Iets wat ik heel grappig vind, maar wat kennelijk een heel slechte grap is, want niemand anders schijnt erom te kunnen lachen. Ach, het is 1 april, slechte grappen mogen vandaag.