Ceremony

In de twee weken tussen de twee keer vijf dagen in het teken van ‘operacy’ is er weinig aan de hand op werk gebied. De scholen zijn dicht tot de eerste van oktober en van het kantoor personeel is het altijd weer een verrassing wie er langskomen en hoe lang. Voor Charlotte is het de uitgelezen tijd om de ceremony voor het inwijden van de nieuwe waterput bij te wonen en omdat ik niks beters te doen heb, ga ik mee.

Met hulp van sponsors en een eenmalig budget dat bij haar rol als ‘community assistent’ hoort heeft ze de dorpelingen in Pu Trom Cha bij elkaar gekregen om een put te graven op het schoolterrein. Een diepe put, want Pu Trom ligt hoog. De school is ook mijn werkterrein, dus heb ik het process in fasen kunnen gade slaan. Beginnende met een touwtje en een stokje wordt er een circel aangegeven en dan is het graven, met letterlijk een emmer en een schep. De eerste paar meter is nog niet zo’n probleem. Al snel kwam er een ruw houten haspel en ontstonden er gaten in de want van de put om er ooit weer uit te kunnen klimmen. Na tien meter kreeg ik moeite aan het randje te gaan staan om de bodem te kunnen zien. Op dit punt zit één man in de put met de emmer en de schep en zitten er drie boven omheen al rokend en af en toe de emmer opdraaiend om het zand te lozen. Af en toe komen er wat dorpelingen op een afstandje kijken, een groene sigaar van kruidenbladeren op de lip. Het is een spectakel, maar al snel blijkt dat er het hardst gewerkt wordt als wij erbij zijn. Een week van slecht weer maakt de weg tot een modder glijbaan en als we daarna terug komen, is er weinig veranderd. Hoewel ook voor put graven weer een factor is, blijkt dit punt wel erg vaak aangevoerd. Maar vijf maanden nadat de eerste spade in de grond ging is de put twintig meter diep en is het water bereikt.

Pu Trom Cha is een Phnong dorp. De dorpelingen zijn de oorspronkelijke bewonders uit de bossen en worden door veel Khmer niet hoog in aanzien geacht. Met eigen religie, gebruiken en taal worden ze niet begrepen. De Phnong taal is officieel erkend, maar onderwijs is in het Khmer. Een taal die vele kinderen niet beheersen als ze voor het eerst de school binnenstappen en helaas vaak nog niet als ze halverwege afhaken. Het analfabetisme onder Pnhong is hoog (schattingen gaan tot 85% van de volwassenen die niet zouden kunnen lezen en schrijven) en de meeste families leven van boeren bedrijfjes en zelfs nog jacht. In een land waar land, grond plotseling een verkoopbaar goed is geworden met alle landje-pik gevolgen van dien, zijn zij bijzonder kwetsbaar geworden. Hele families zijn met het verlies van hun land op de rand van de afgrond komen te staan. Niet gewend aan het beheren van een geld bedrag, inversteren uitgekochte gezinnen in een Camry of bij veel geluk in een Lexus, vervolgens moet de auto worden verkocht voor rijst en dan?
Sommige dorpen en families hebben de krachten weten te bundelen. Protesten van Phnong worden in de bekende kranten niet breed uitgemeten, maar ze zijn er. Andere gemeenschappen weten een toeristisch voordeel te behalen met eco projecten en werken zo aan hun zelfbehoud, al dan niet in samen werking met buitenlandse of Khmer organisaties. Deze projecten beginnen steeds meer met het opzetten van tweetalig onderwijs en alfabetisme cursussen voor volwassenen, maar het blijft tot nu toe rommelen in de marges van het officiele pad.

Als ik een Khmer vraag een Phnong te beschrijven, dan krijg ik het beeld van de vrouwen en kinderen die ’s ochtends naar het dorp komen lopen (soms van uren ver) om hun groenten te verkopen op de markt vanuit rieten manden die op de rug gebonden zijn. Op het hoofd vaak nog de traditionale ‘krama’. Deze geruite hoofddoek, sarong, tailleband of babydraagzak wordt gebruikt door zowel mannen als vrouwen. De vrouwen dragen de krama doorgaands losjes op het hoofd met de punten naar voren, meewiegend bij elke stap. Mannen gebruiken de krama vooral als sarong of om het gezicht gewikkeld als het stoffig of modderig is, wat hen een aanblik als van een bankovervaller geeft.
De beschrijving van de Phnong gaat verder naar het dorp waar vele nog wonen in traditionele huizen van lage bamboe muren met een overhellend rieten dak en een gat in de hoek om de rook te laten ontsnappen. Het beeld van zelfs veel moderne Khmer is dat ‘de Phnong’ drinkt, rookt en feest viert. Toegegeven, er zijn vele ceremonies die altijd te maken hebben met rijstwijn. Een gene voor dronkenschap is er niet. Een Phnong lerares waarmee ik werk antwoordt gerust dat ze een oogstceremony heeft gehad als ik haar vraag waarom ze een week afwezig was zonder kennisgeving. De ceremony duurde twee dagen, de kater vijf.
Alcohol is goedkoper dan cola. Voor 75 dollarcent heb je een liter eigen stook rijstwijn, waar je heel dronken van kunt worden. In grote potten verkoopt elk wegstalletje dit spul tussen de zuurtjes en de regen poncho’s. Op weg naar de rijstvelden gaan de eerste slokken er vaak al door.

Dit bocht wordt ons met enthousiasme onder de neus gehouden tijdens de openingsceremony van de nieuwe waterput in Pu Trom Cha. Een theemok met dit gelige vocht doet een andere associatie oproepen en ook de geur bevestigd de connectie. Proosten, drinken, bijschenken. Het kost me al mijn zelfbeheersing de spieren in mijn gezicht in de plooi te houden om niet de chief te beledigen, maar het lukt me na drie slokken mijn mok ergens te ‘vergeten’.
Het is 8 uur in de ochtend. Het regenseizoen heeft een groen mos tapijtje op de weg gelegd dat spekglad is en na een glibberige tocht waarbij ik voor de verandering de enige was die niet uigegleden is op de motor, staan we in een druilerig regentje om de verse put. Een gehuurde truck is zojuist aangekomen met stenen en cement. Een deel van de ceremony wordt het bouwen van een stenen muurtje om de put om te voorkomen dat kinderen of waterbuffels in de put vallen. Na een fundering van natuursteen en cement worden twee lagen gelegd voor de echte ceremony begint. Twee aardewerken potten met gefermenteerde rijst worden gevuld met kruiden, overgoten met water en voorzien van een bamboeriet. Deze ‘jarwine’ is een iets mildere versie van de eigen stook en doorgaans beter van kwaliteit. Ook hier wordt de kwantiteit gemeten door de hoeveelheid water die erop gegoten wordt en stoppen met drinken voordat de welkbekende theemok leeg is, is verboden. Als de jarwine klaarstaat en als eerste is gedronken door de chief wordt de kip geslacht. De lever en het bloed worden op een plastic bordje verzameld met rauwe rijst en stukjes as. Verschijdene stokjes wierook worden om de put gestoken en onder gemurmel en meditatie wordt het kippenbloed aan het verse muurtje gesmeerd.De lever, rijst en as wordt geiofferd aan de geesten om hen gunstig te stemmen. De Phnong geloven dat zo het water is geheiligd en dat er geen ziekten door kunnen worden verspreid.
Bij een eerder bezoek hebben we een waterfilter meegenomen, voor de zekerheid.

Na nog een significante hoeveelheid rijstwijn wordt de bouw van de muur hervat. De meeste dorpelingen hebben zich met sigaren en wijn terug getrokken in de school als de regen doorzet. In deze fase durf ik mijn kwaliteiten als metselaar aan te bieden en realiseer me dat dit is wat ik altijd zei nooit te zullen doen: helpen met iets wat de lokale mensen zelf veel beter kunnen.
Aan het begin van de middag heeft de regen en het handwerk zijn soberende uitwerking en is het overgrote deel van het dorp laveloos. De put is klaar voor gebruik, met een muurtje dat een kind misschien nog wel tegenhoudt, maar ik hoop toch niet dat de waterbuffel een krachtmeting gaat doen.